“De Einstein Telescoop draait om zoveel meer dan sterrenkunde”

Met de Einstein Telescoop komt Europa een stap dichter bij het ontrafelen van de meest intrigerende mysteries van het universum. Net zoals het Zwitserse CERN de grenzen van deeltjesfysica heeft verlegd, zal de Einstein Telescoop een nieuwe dimensie toevoegen aan ons begrip van de kosmos. In 2026 wordt beslist of de telescoop gebouwd zal worden in de Euregio Maas-Rijn (EMR) of in Sardinië. De inzet is hoog, en het EMR-Bureau werkt hard aan een stevig kandidaatsdossier. Heel wat onderzoekers van UHasselt spelen in die voorbereidingsfase een cruciale rol. Dr. Loth Van der Auwermeulen, juridisch expert in grensoverschrijdende samenwerking, is een van hen. Haar verhaal kan je lezen in het jongste nummer van het UHasselt Magazine.

NIEUW VENSTER OP HET UNIVERSUM
De Einstein Telescoop is een geavanceerd meetinstrument van wereldklasse dat zwaartekrachtsgolven kan detecteren. Deze “rimpelingen in de ruimte” worden veroorzaakt door sterren die op elkaar botsen of zwarte gaten die om elkaar heen draaien. En door de oerknal. Ze geven informatie over de meest extreme gebeurtenissen van het heelal, zelfs over het ontstaan ervan. Albert Einstein voorspelde hun bestaan al in 1916, maar pas in 2015 konden wetenschappers ze daadwerkelijk meten. “De Einstein Telescoop zal tot duizend keer meer zwaartekrachtsgolven detecteren dan zijn voorgangers, en dat opent een heel nieuw venster op het universum”, vertelt dr. Loth Van der Auwermeulen.

MAAS-RIJN VS. SARDINIË
“Zwaartekrachtgolven zijn altijd meetbaar, maar je hebt er wel ultragevoelige instrumenten voor nodig en zo weinig mogelijk interferentie van externe factoren. Daarom wordt de telescoop ook op 250 meter diep onder de grond gebouwd”, legt de UHasselt-onderzoekster uit. “De harde rotsbodem van de Voerstreek en Nederlands Zuid-Limburg is ideaal omwille van de absorberende eigenschappen van de bodemlagen. Sardinië heeft op dat vlak vergelijkbare troeven en is daarmee eveneens een sterke kandidaat. Om het project naar Limburg te halen, moeten we echt een overtuigend dossier presenteren en ons onderscheiden op andere domeinen. Alleen zo zullen we wetenschappers en andere landen uiteindelijk kunnen overtuigen om de financiële steun te leveren om de Einstein Telescoop bij ons te bouwen.”

“In 2026 valt normaal gezien de definitieve beslissing over de locatie, en het EMR-Projectbureau werkt ontzettend hard aan een sterk bidbook om de EMR-kandidatuur kracht bij te zetten. En daar dragen heel wat UHasselt-onderzoekers vanuit hun expertise aan bij. Onze fysici voeren onderzoek om de technologie zo krachtig mogelijk te maken. Hun inzichten zullen altijd bijdragen aan een sterkere Einstein Telescoop, waar hij ook gebouwd wordt. Maar om een sterk EMR-dossier op tafel te leggen, heb je ook site-specifieke expertise nodig. Die levert UHasselt vanuit juridische en duurzaamheidshoek”, vertelt dr. Van der Auwermeulen, die zelf als juriste deel uitmaakt van het Projectbureau.

JURIDISCH
“Het feit dat we over de landsgrenzen als Maas-Rijnregio een aanvraag indienen, kan in ons voordeel spelen, want kan het meer Europees dan drie landen die samenwerken aan één project?

Tegelijkertijd brengt het ook (juridische) uitdagingen met zich mee. Onze unieke expertise op vlak van grensoverschrijdende samenwerking is daarom cruciaal”, onderstreept de UHasselt-onderzoekster. “Waar worden de tunnels gegraven? Waar gaat de grond naartoe? Waar moeten de vergunningen worden aangevraagd? In welk land zijn de werknemers die de bouwwerken uitvoeren, ingeschreven? En onder welke vorm zetten we achteraf het best een consortium op om de telescoop te beheren? Al die dingen vereisen een grondig juridisch vooronderzoek, want er zijn natuurlijk wel verschillen in nationale regelgeving.”

“Als juridisch expert in grensoverschrijdende samenwerking is dit een absoluut droomproject. In de EMR heerst vandaag al een sterke samenwerkingscultuur en de speciale positie die de BeNeLux binnen de EU heeft, biedt bovendien ruimte om te experimenteren binnen het Europees regelgevend kader. Met de Einstein Telescoop krijgen we een unieke proeftuin, waarin we volop kunnen exploreren hoe ver we met die grensoverschrijdende samenwerking kunnen gaan. Waar moeten we ons beperken tot de kokertoepassing van het nationale recht? En waar kunnen we een mooie, transversale lijn over de drie landen heen breien? Als jurist mag ik in dit verhaal veel meer doen dan potentiële valkuilen identificeren. Ik krijg echt de kans om innovatieve oplossingen aan te reiken en de grenzen van het regelgevend kader te verleggen. Dat is een ongelooflijk boeiende en dankbare opdracht.”

DUURZAAMHEID
“Ook duurzaamheid vormt een essentieel onderdeel van het kandidaatsdossier, want daarin kan de EMR-regio zich wellicht positief onderscheiden van Sardinië. De beoogde locatie voor de telescoop biedt heel wat mogelijkheden om duurzaam om te springen met transport van materialen en energievoorziening. Voor een eiland als Sardinië is dat op bepaalde vlakken minder evident. Zij zullen voor het aan- en afvoeren van grond en materialen noodgedwongen over water moeten gaan, wat minder duurzaam is”, legt dr. Loth Van der Auwermeulen uit. “Wat betekent duurzaamheid precies voor de Einstein Telescoop? En wat kan het betekenen? Omdat UHasselt daarin een sterke onderzoekslijn heeft, spelen we op dat vlak een coördinerende rol. Om goed te definiëren wat duurzaamheid kan inhouden, willen we starten met een grootschalig participatieproject, zoals dat van de Noord-Zuidverbinding. Onze collega’s architectuur hebben daar een sterke expertise in.”

SAMEN STERK
“Ook andere onderzoeksgroepen hopen op korte termijn te kunnen bijdragen aan dat duurzaamheidsverhaal. Onze EnergyVille-experten denken na over alternatieve energiebronnen bij de bouw van dit project, terwijl onze economen in een latere fase de milieu-impact op de omgeving kunnen becijferen in termen van ecosysteemdiensten. Onze bouwkundige ingenieurs kunnen hun expertise in duurzame bouwmaterialen inbrengen, terwijl onze architecten een meerwaarde kunnen leveren met hun expertise rond herbestemming, wanneer de telescoop binnen vijftig jaar ontmanteld wordt. En ook buiten de universiteitsgrenzen zoeken we gericht naar de allersterkste experten voor elk domein. In de EMR-regio ligt er een schat aan topexpertise die we slim kunnen inzetten, en die is cruciaal voor een sterk dossier. Dat is een van de leuke dingen aan dit project: hier zijn we geen concurrenten, maar partners die elkaar versterken om die Einstein Telescoop naar onze regio te halen.”

MEER DAN STERRENKUNDE
“Vaak wordt Einstein Telescoop gereduceerd tot zijn potentieel voor de sterrenkunde, maar zijn meerwaarde reikt veel verder. Dit project biedt een unieke kans om een zeer veelzijdige proeftuin te installeren, en onze grensoverschrijdende samenwerking binnen de EMR naar nieuwe hoogtes te tillen. Iedereen levert vanuit zijn specifieke kracht bij aan dit project, en dat zal onze positie als kennisregio alleen maar versterken. Als de Telescoop hier landt, zal het prestige ervan afstralen op de hele regio. We voeren in de EMR-regio al heel wat baanbrekend onderzoek op verschillende domeinen, maar met dit project maken we de potentiële impact van ons onderzoek echt zichtbaar.

Er bestaat geen mooier symbool van onze innovatiekracht en samenwerkingsvermogen dan de Einstein Telescoop.”