Auteursrecht

Je bent zelf auteur van het didactisch werk/ ander auteursrechtelijk beschermd materiaal

Je verwerft als oorspronkelijke auteur van een werk automatisch het volledige auteursrecht op dit werk. Je hoeft dus geen bijkomende formaliteiten te vervullen en je hoeft het auteurswerk evenmin te publiceren. Bijgevolg kan je met je werk doen wat je wil, op voorwaarde dat je je auteursrecht nog niet hebt overgedragen (aan een uitgever bijvoorbeeld). Er zijn verschillende auteursrechtelijke mogelijkheden bij publicatie.

Opgelet: Indien je je werk wilt gaan publiceren en je bent niet de enige auteur, dien je rekening te houden met de regels rond co-auteurschap.

Je gebruikt auteursrechtelijk beschermd materiaal van anderen

Bij het gebruik van bronnenmateriaal dien je met volgende zaken rekening te houden:

• Respecteer het auteursrecht. De kans is namelijk erg groot dat de bronnen die je gebruikt auteursrechtelijk beschermd zijn.
• Let op voor plagiaat! Dit is het overnemen of vertalen van het werk van anderen, op identieke wijze of onder licht gewijzigde vorm, zonder de bron te vermelden. Ook teksten laten opstellen door anderen valt hieronder.
• Bronvermelding is dus noodzakelijk. Vermeld steeds wie de auteur is van de werken die je aanhaalt en uit welke bron (boek, tijdschrift, …) je het materiaal hebt gehaald. Ook het jaartal en andere praktische gegevens zijn daarbij nuttig. Raadpleeg deze aanbevelingen voor citeren voor meer informatie over hoe je op een correcte manier kan verwijzen naar je informatiebronnen.
• Gebruik enkel korte citaten. Anders schend je het citaatrecht.
• Respecteer het portretrecht. Elke persoon heeft namelijk een recht op afbeelding. Dit houdt in dat het maken en verspreiden van iedere visuele afbeelding van een geïndividualiseerde en herkenbare persoon onderworpen is aan de toestemming van de betrokkene. Het maakt hierbij niet uit welke techniek er werd gebruikt: een foto, een tekening, een schilderij, filmbeelden… Toestemming voor het maken van de afbeelding betekent niet automatisch toestemming voor het verspreiden van de afbeelding. Houd hier dus rekening mee wanneer je verplicht of van plan bent je onderzoek te publiceren. Gebruik dit document (*.docx) voor het schriftelijk vastleggen van deze toestemming om problemen nadien te voorkomen.

Indien je je onderzoek als boek of artikel wil publiceren, zijn er verschillende mogelijkheden voor wat betreft je auteursrecht:

1. Je behoudt je auteursrecht volledig

Hierbij heb je o.a. de volgende twee opties:

• Je publiceert je onderzoek in eigen beheer.
• Je publiceert je werk in een open access tijdschrift (gouden route). In plaats van je auteursrecht over te dragen aan de uitgever, zoals bij een traditioneel tijdschrift het geval is, wordt er een vrije licentie - doorgaans een Creative Commons licentie - aan je artikel gekoppeld. Dergelijke licentie geeft veel vrijheid aan de gebruiker, maar legt wel bepaalde voorwaarden op die aangeven wat anderen met je publicatie mogen doen.

Doordat je je auteursrecht volledig behoudt, kan je doen met je werk wat je wilt.

2. Je behoudt je auteursrecht gedeeltelijk

Indien je je onderzoek laat uitgeven bij een traditionele uitgever, zal je meestal via het publishing of copyright transfer agreement van deze uitgever je auteursrechten (volledig) moeten overdragen, waardoor je je rechten op je werk (gedeeltelijk) verliest.

Heel wat uitgevers laten echter toe dat je de auteursversie van je werk – al dan niet na een embargo – publiek beschikbaar stelt via het digitale archief (repository) van de instelling waar je werkt, bijvoorbeeld via de Document Server van UHasselt. Check hiervoor het contract met je uitgever, of Sherpa Romeo indien het om een standaardcontract gaat.

Er zijn echter ook uitgevers die dit niet toelaten. Het is dan aan te raden om aan de overdracht van je auteursrechten bepaalde voorwaarden te verbinden. Dit resulteert in twee opties: ofwel voeg je een addendum toe aan het publishing of copyright transfer agreement, ofwel kies je voor een aangepaste licentie.

Optie 1: voeg een addendum toe aan het publishing of copyright transfer agreement van de uitgever

Stuur een addendum naar je uitgever, samen met het publishing of copyright transfer agreement en een begeleidende brief. Een addendum is een wettelijk document dat je toelaat bepaalde rechten op je artikels te behouden, zoals het recht om de gepubliceerde versie en/of auteursversie in het digitale archief (repository) te plaatsen van de instelling waar je werkt, bijvoorbeeld in de Document Server van UHasselt.

Voorbeelden:

• De Scholar's Copyright Addendum Engine van Science Commons, waarmee je via een online formulier een addendum kan genereren.
• Je kan ook gebruik maken van het SPARC Author Addendum.

Optie 2: kies voor een aangepaste licentie

Wanneer je kiest voor een aangepaste licentie, draag je je auteursrecht niet over, maar geef je een ander de toestemming om je werk onder bepaalde voorwaarden te exploiteren. Je kan met een licentie ook regelen dat je bijvoorbeeld het recht behoudt om de gepubliceerde versie en/of auteursversie van je artikel in het digitale archief (repository) te plaatsen van de instelling waar je werkt, bijvoorbeeld in de Document Server van UHasselt. Je kan kiezen tussen een exclusieve licentie, d.i. een licentie die je uitsluitend verleent aan één uitgever, of een niet-exclusieve licentie, waarbij je de gebruiksrechten die erin vastgelegd werden ook nog aan anderen kan verlenen.

Voorbeeld:

Creative Commons (CC) licentie: Hiermee is het kopiëren, distribueren en mededelen van je publicatie toegelaten onder de voorwaarde dat je naam wordt vermeld en onder de voorwaarden die je zelf stelt. Je kan de draagwijdte van de licentie namelijk volledig zelf bepalen (bijvoorbeeld het niet toestaan van commercieel gebruik, het niet toestaan van afgeleide werken…). Op de website van Creative Commons kan je kiezen uit een aantal licenties.

Tip: Om ervoor te zorgen dat je de auteursversie van je artikel meteen in open access beschikbaar kan stellen (dus zonder enig embargo), volg dan de volgende stappen:

1. Voeg de volgende tekst toe aan de coverpagina of in de acknowledgements van je auteursversie vooraleer je deze indient bij je tijdschrift naar keuze: “A CC BY or equivalent licence is applied to the Author Accepted Manuscript arising from this submission”.
2. Van zodra je artikel aanvaard is voor publicatie, deponeer je je auteursversie in een publieke repository zoals de UHasselt Document Server.

3. Je draagt je auteursrecht volledig over

Soms kan je echt niet anders dan je auteursrecht - al dan niet gedeeltelijk - over te dragen aan een uitgever. In geval van volledige overdracht verlies je de rechten op je werk en kan je het in principe enkel nog gebruiken in overeenstemming met de algemene regels (zoals die gelden voor elke gebruiker van een auteurswerk). Meestal verleent het contract met je uitgever je echter toch nog bepaalde rechten. Heel wat uitgevers laten bijvoorbeeld toe dat je de auteursversie van je werk – al dan niet na een embargo – publiek beschikbaar stelt via het digitale archief (repository) van de instelling waar je werkt, bijvoorbeeld via de Document Server van UHasselt. Of dit voor jouw publicatie zo is, kan je in het geval van een standaardcontract eenvoudig checken via Sherpa Romeo.

Ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek mag een docent/onderzoeker (al dan niet integraal) zijn werk en dat van anderen (zowel op papier als digitaal) alsook links naar websites op Blackboard zetten, of ter beschikking stellen via een andere beveiligde omgeving waarvan de toegang gecontroleerd wordt door een officieel erkende onderwijsinstelling, en dit zowel voor studenten als voor deelnemers van een bijscholing aan UHasselt. Hier zijn wel enkele cumulatieve voorwaarden aan verbonden:

• er wordt geen winst nagestreefd;
• de normale exploitatie van de beschermde werken lijdt hier niet onder. De mededeling mag dus geen negatieve invloed hebben op de verkoop van de werken;
• dit gebeurt in het kader van de normale activiteiten van de instelling;
• de bron en de naam van de auteur moeten vermeld worden, tenzij dit niet mogelijk blijkt.

Opgelet: Maak geenszins gebruik van het open internet om auteursrechtelijk beschermd materiaal te verspreiden, tenzij het om een citaat gaat! Anders pleeg je een inbreuk op het auteursrecht. Links, waaronder ook embedded en framed links, zijn echter wel toegestaan.

Ter illustratie bij onderwijs (ook bijscholingen) of voor wetenschappelijk onderzoek mag een docent/onderzoeker zijn werk en dat van anderen (geheel of gedeeltelijk) reproduceren. Hieronder verstaan we bijvoorbeeld kopiëren, scannen, downloaden, afdrukken, op USB-stick zetten,… Daarnaast mag je kopieën ook fysiek uitdelen, zolang dit maar in het kader van onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek gebeurt. Hier zijn wel enkele cumulatieve voorwaarden aan verbonden:

• er wordt geen winst nagestreefd;
• de normale exploitatie van de beschermde werken lijdt hier niet onder. De reproductie mag dus geen negatieve invloed hebben op de verkoop van de werken;
• dit gebeurt in het kader van de normale activiteiten van de instelling;
• de bron en de naam van de auteur moeten vermeld worden, tenzij dit niet mogelijk blijkt.

De reproductie mag op alle mogelijke manieren, dus van papier naar papier en naar digitaal, van digitaal naar papier, en van digitaal naar digitaal. Voor de reproductie van bladmuziek dien je wél toestemming te vragen.

Voorbeelden:

• Een student fotokopieert in de bibliotheek de persartikels die met zijn thesisonderzoek te maken hebben.
• Een doctoranda scant een illustratie die zij in een wetenschappelijk boek aantreft.

Ter informatie: Om de auteurs van de beschermde werken te compenseren, betaalt de universiteit een vergoeding via zogenaamde beheersvennootschappen.

Een reader definiëren we in deze context als een verzameling van (uittreksels uit) integrale werken van één of meer auteurs, als aanvulling op je cursus.

Indien je als docent een reader wilt samenstellen en ter beschikking stellen van je studenten, heb je geen toestemming nodig van de desbetreffende auteurs indien je de regels omtrent de reproductie van didactisch werk / ander auteursrechtelijk beschermd materiaal respecteert. Concreet betekent dit dat je de volgende voorwaarden cumulatief naleeft:

• er wordt geen winst nagestreefd (je mag wel een vergoeding vragen voor de kosten die je maakt voor het drukken van de reader);
• de normale exploitatie van de beschermde werken lijdt hier niet onder. Het verspreiden van de reader mag dus geen negatieve invloed hebben op de verkoop van de publicaties die erin opgenomen zijn;
• alle (uittreksels uit) de werken die je opneemt, mag je énkel in je reader gebruiken ter illustratie van onderwijs, m.a.w. als onderdeel van of toelichting bij je cursus. Dit houdt ook in dat de reader enkel beschikbaar mag worden gesteld van de studenten die geregistreerd zijn voor het vak waarvoor de reader bedoeld is;
• de bron en de naam van de auteur moeten worden vermeld, tenzij dit niet mogelijk blijkt.

Indien je alle bovenstaande punten kan afvinken, maakt de omvang van je reader in principe niets uit. Indien dit niet het geval is, dien je alsnog toestemming te vragen aan de auteurs.

Tips bij het verspreiden van je reader:

• Als je je reader op papier uitdeelt aan je studenten, doe dit dan best in de les of via de cursusdienst van je instelling. Als je de bundel via een boekhandel verspreidt, kan de kost van het drukken de loutere kostprijs overschrijden en kan de reader ook worden aangekocht door een ruimer publiek. Hiermee worden dus bovenstaande voorwaarden geschonden en dient bijgevolg de toestemming van alle auteurs te worden gevraagd.
• Indien je je reader digitaal ter beschikking stelt, doe dit dan via Blackboard - of via een andere beveiligde omgeving waarvan de toegang gecontroleerd wordt door een officieel erkende onderwijsinstelling - en énkel voor de geregistreerde studenten, dus niet via het open internet, tenzij je toestemming vraagt aan alle auteurs.

Bachelor- en masterstudenten

Sinds het academiejaar 2018-2019 is het 'Reglement inzake de rechten op onderzoeksresultaten en rechten op auteurswerken van bachelor- en masterstudenten van UHasselt, tUL en de partnerinstellingen in een gezamenlijke opleiding' van kracht. Dit reglement is énkel van toepassing op creaties die de student realiseert in het kader van een opleiding aan de Universiteit Hasselt of de tUL of in het kader van een gezamenlijke opleiding aan de Universiteit Hasselt en een partnerinstelling. Het regelt zowel de rechten op auteurswerken als de rechten op onderzoeksresultaten. We beperken ons hier tot het eerste (auteurswerken), aangezien het tweede aspect niet onder het auteursrecht valt.

Wat houdt dit reglement concreet in wat betreft rechten op auteurswerken?

Hieronder worden de belangrijkste principes met betrekking tot auteurswerken van het reglement (hoofdstuk 2) toegelicht. Je kan het ook het volledige reglement raadplegen.

Artikel 4 – Eigendomsrechten

Je verwerft als bachelor- of masterstudent automatisch het auteursrecht op de werken die je aan de Universiteit Hasselt/tUL hebt gerealiseerd. Je hoeft dus geen bijkomende formaliteiten te vervullen en het auteurswerk hoeft evenmin te worden gepubliceerd.

Indien echter een externe organisatie of medewerker van de Universiteit Hasselt/tUL betrokken is bij het financieren of realiseren van je auteurswerk(en), moet een afwijkende toewijzing van de rechten schriftelijk worden vastgelegd tussen jezelf, de Universiteit Hasselt/tUL en de externe organisatie of medewerker, en ter kennisgeving aan de Dienst Onderwijs worden bezorgd. Ingeval je auteurswerk tot stand is gekomen in het kader van een stage, dien je voor het vastleggen van de rechten gebruik te maken van de specifieke templates (beschikbaar via het intranet, enkel toegankelijk voor medewerkers) die daarvoor voorzien zijn.

Artikel 5 - Gebruiksrechten

De Universiteit Hasselt krijgt voor de volledige duur van de rechten een kosteloos, onvervreemdbaar, niet-exclusief gebruiksrecht op je auteurswerken of onderzoeksresultaten voor onderwijs en onderzoek. Dit recht blijft steeds gewaarborgd, ook al ga je je auteurswerk(en) exploiteren, en gaat in van zodra je je auteurswerk(en) indient bij de universiteit.

Artikel 6 - Publicatievoorwaarden

Je mag je auteurswerk(en) geheel of gedeeltelijk publiceren of indienen voor prijsvragen, op voorwaarde dat je vooraf afspraken maakt met de coördinerend verantwoordelijke van het opleidingsonderdeel over het al dan niet vermelden van de affiliatie met UHasselt en over de vermelding dat het auteurswerk/de auteurswerken tot stand kwam(en) onder begeleiding van de coördinerend verantwoordelijke/promotor. Je dient bij publicatie ook de voorschriften te respecteren die binnen het betrokken vakgebied worden gehanteerd.

UHasselt heeft echter het recht om zich te verzetten tegen de publicatie of ander verder gebruik van je auteurswerk(en) indien je auteurswerk(en) vertrouwelijke informatie bevat(ten) of indien de rechten van de universiteit (bijvoorbeeld in het kader van een octrooiaanvraag of een lopend doctoraatsonderzoek) of van betrokken externe organisaties of medewerkers (zie artikel 4) beschermd moeten worden. Je mag echter wel steeds een samenvatting van je auteurswerk(en) (laten) publiceren zonder vermelding van vertrouwelijke informatie.

Indien een externe organisatie of medewerker van de Universiteit Hasselt/tUL betrokken is bij het financieren of realiseren van je auteurswerk(en), dienen de publicatievoorwaarden schriftelijk vastgelegd te worden tussen de jezelf, de Universiteit Hasselt/tUL en de externe organisatie of medewerker. Ingeval je auteurswerk tot stand is gekomen in het kader van een stage, dien je voor het vastleggen van de publicatievoorwaarden gebruik te maken van de specifieke templates (beschikbaar via het intranet, enkel toegankelijk voor medewerkers) die daarvoor voorzien zijn.

Opgelet!

• Wanneer je je auteurswerk(en) gaat publiceren, controleer dan of het publishing of copyright transfer agreement van de uitgever in overeenstemming is met bovenstaand reglement. Indien de uitgever bijvoorbeeld niet toelaat dat UHasselt het recht verwerft om je auteurswerk te gebruiken voor onderwijs en onderzoek, voeg dan een addendum toe of kies voor een aangepaste licentie die dit gebruiksrecht wél toelaat.
• Hetzelfde principe geldt voor wedstrijden. Wanneer je je auteurswerk(en) dus gaat indienen voor een prijsvraag, controleer dan het wedstrijdreglement op bepalingen die in strijd zijn met bovenstaand reglement. Indien dit laatste het geval is, voorzie dan in een afwijkend reglement tussen jou en de organisatie van de wedstrijd.

Doctoraatsstudenten

Hiervoor is een reglement in de maak. We kunnen wel reeds vermelden dat ter vrijwaring van verdere publicatiedoeleinden de elektronische versie van elk doctoraat bij opname in de Document Server standaard onder een embargo van 5 jaar wordt gezet, waarna het automatisch open access beschikbaar wordt. Doctorandus en promotor kunnen echter samen beslissen om de termijn te wijzigen of niet toe te passen.

Bij het gebruik van bronnenmateriaal dien je met volgende zaken rekening te houden:

• Respecteer het auteursrecht. De kans is namelijk erg groot dat de bronnen die je gebruikt, auteursrechtelijk beschermd zijn.
• Let op voor plagiaat! Dit is het overnemen of vertalen van het werk van anderen, op identieke wijze of onder licht gewijzigde vorm, zonder de bron te vermelden. Ook teksten laten opstellen door anderen valt hieronder.
• Bronvermelding is dus noodzakelijk. Vermeld steeds wie de auteur is van de werken die je aanhaalt en uit welke bron (boek, tijdschrift, …) je het materiaal hebt gehaald. Ook het jaartal en andere praktische gegevens zijn daarbij nuttig. Raadpleeg de richtlijnen rond citeren voor meer informatie over hoe je op een correcte manier kan verwijzen naar je informatiebronnen.
• Gebruik enkel korte citaten. Anders schend je het citaatrecht. Anders schend je het citaatrecht.
• Respecteer het portretrecht. Elke persoon heeft namelijk een recht op afbeelding. Dit houdt in dat het maken en verspreiden van iedere visuele afbeelding van een geïndividualiseerde en herkenbare persoon onderworpen is aan de toestemming van de betrokkene. Het maakt hierbij niet uit welke techniek er werd gebruikt: een foto, een tekening, een schilderij, filmbeelden… Toestemming voor het maken van de afbeelding betekent niet automatisch toestemming voor het verspreiden van de afbeelding. Houd hier dus rekening mee wanneer je verplicht of van plan bent je onderzoek te publiceren. Gebruik dit document (*.docx) voor het schriftelijk vastleggen van deze toestemming om problemen nadien te voorkomen.

De Belgische auteursrechtelijke regelgeving definieert een auteurswerk erg ruim als "een werk van letterkunde of een kunstwerk". Het kan bijvoorbeeld gaan om één van de volgende (niet-limitatieve) werken, ongeacht op welke manier ze werden vastgelegd:

• Educatieve en wetenschappelijke teksten : handboeken, cursussen, encyclopedieën, artikels uit wetenschappelijke tijdschriften…
• Journalistieke teksten : reportages, interviews, artikels…
• Visuele werken: foto’s, schilderijen, kaarten, plannen…
• Werken van beeldende kunst: beeldhouwwerken, architectuur…
• Audiovisuele werken: films, televisieseries, documentaires…
• Literaire teksten: romans, gedichten, theaterstukken, vertalingen, bewerkingen…
• Software
• Databanken
• Overige: e-mails, websites, reisgidsen, agenda’s, kunstboeken, catalogi, muziekwerken en muziekpartituren, gebruiksaanwijzingen

Bovenstaande werken zijn auteursrechtelijk beschermd als het om een originele creatie gaat die de persoonlijkheid van de auteur weerspiegelt. Deze originele creatie hoeft echter niet 'nieuw' te zijn. Twee schilders kunnen bijvoorbeeld perfect onafhankelijk van elkaar en op verschillende tijdstippen eenzelfde landschap of stadsgezicht op doek hebben vastgelegd. Beiden zullen ze auteursrechtelijke bescherming genieten.

Belangrijk is wel om er op te wijzen dat er enkel bescherming wordt verleend aan de specifieke vorm van het werk, en niet aan de onderliggende ideeën, concepten, stijlen, methodes etc. Zo wordt er bij een literair werk bescherming verleend aan de tekst zelf van het verhaal (zijnde de vorm van de creatie), maar niet aan de onderliggende verhaallijn (zijnde de abstracte ideeën die achter de creatie schuilen of de materiële feiten).

Een overzicht van andere vormen van intellectuele rechten (naast het auteursrecht) vind je als personeelslid op de website van de Tech Transfer Office van de Universiteit Hasselt. Voor vragen of meer uitleg hieromtrent, kun je mailen naar techtransfer@uhasselt.be.

Het auteursrecht behoort tot de intellectuele (eigendoms)rechten. Intellectuele rechten zijn exclusieve rechten die de wetgever verleent voor bepaalde creaties, waardoor enkel de houder van dat recht – met uitsluiting van alle anderen – de creatie vrij kan gebruiken. De reden voor dit exclusieve recht: zonder vergoeding voor hun creaties en de daarmee gepaard gaande investeringen zouden auteurs en uitgevers kunnen twijfelen om tot creëren over te gaan, waardoor de samenleving culturele werken zou kunnen mislopen.

Het auteursrecht valt uiteen in twee componenten, namelijk de vermogensrechten en de morele rechten.

De vermogensrechten

Definitie

De vermogensrechten bieden de auteur de mogelijkheid om inkomsten te verwerven uit diens werk. Enkel de auteur bezit immers het exclusieve recht om het gebruik van zijn/haar werk te verbieden of juist toe te laten, al dan niet gekoppeld aan het betalen van een vergoeding.

Types

De belangrijkste vermogensrechten zijn het reproductierecht, het distributierecht en het recht van mededeling aan het publiek:

• reproductierecht: het recht het werk te verveelvoudigen, te bewerken en te vertalen.
  Voorbeelden: alle vormen van kopie, adaptaties, vertalingen
• distributierecht: het recht het werk in de handel te brengen, te verspreiden en toestemming te geven tot het verhuren of uitlenen van het werk.
  Voorbeelden: het op de markt brengen van (materiële) exemplaren van een werk onder de vorm van boeken, cd’s, dvd’s, etc.
  Opmerking: De auteur kan niet verbieden dat zijn werk wordt uitgeleend voor een educatief of cultureel doel door instellingen die daartoe door de overheid zijn erkend of opgericht, bijvoorbeeld universiteitsbibliotheken.
• recht van mededeling aan het publiek: het recht om het werk op eender welke manier aan het publiek mee te delen.
  Voorbeelden: het online beschikbaar stellen van een artikel, de live uitvoering van muziek door een groep muzikanten, het voorlezen van een boek …
  Opmerking: De auteur heeft wel het recht om een mededeling aan het publiek te verbieden, maar hij kan dit niet voor een kosteloze privé-uitvoering in familiekring of de kosteloze uitvoering in het kader van schoolactiviteiten die zowel binnen als buiten de gebouwen van de onderwijsinstelling kan plaatsvinden (bv. een Powerpointpresentatie). 'Kosteloos' houdt in dat er geen entreegeld mag worden gevraagd.

De morele rechten

Naast de vermogensrechten bezit de auteur ook morele rechten, die nauw verbonden zijn met de persoonlijkheid van de auteur. Deze morele rechten laten de auteur toe om steeds erkend te worden als de auteur van het werk (=vaderschapsrecht), om te beslissen over de manier en het moment waarop het werk openbaar wordt gemaakt (=recht om het werk bekend te maken), en ten slotte om te eisen dat diens werk niet wordt veranderd of aangetast (=recht op eerbied voor het werk).

Opmerking: de auteur behoudt in principe de morele rechten op diens werk. Ook als anderen het werk mogen gebruiken, moeten zij de morele rechten van de auteur respecteren. De auteur kan in specifieke gevallen wel contractueel verzaken aan de uitoefening van zijn morele rechten.

Een overzicht van andere vormen van intellectuele rechten (naast het auteursrecht) vind je als personeelslid op de website van de Tech Transfer Office van de Universiteit Hasselt. Voor vragen of meer uitleg hieromtrent, kun je mailen naar techtransfer@uhasselt.be.

De personen die de creatie ontwerpen en dus ook de stempel van hun persoonlijkheid op het werk drukken, worden beschouwd als auteur. Deze algemene regel geldt ook voor werken die je tot stand brengt als werknemer of als ambtenaar, en voor werken die je op bestelling maakt voor een opdrachtgever. Wie enkel materiële, technische of financiële hulp heeft geboden bij de totstandkoming van het werk, wordt dus geen (co)auteur van het werk. De auteursrechten blijven toebehoren aan de fysieke persoon die het werk effectief tot stand brengt. Indien de werkgever of opdrachtgever de auteursrechten wil verwerven, is een uitdrukkelijke rechtenoverdracht daarom noodzakelijk (via een contract, arbeidsovereenkomst etc.).

Concreet betekent dit dat UHasselt niet de auteur is van werken van haar personeelsleden of studenten. De auteursrechten blijven als algemene regel steeds toebehoren aan de personeelsleden en studenten zelf. Ook hier is dus een uitdrukkelijke rechtenoverdracht nodig als UHasselt toch het auteursrecht wil hebben op de creaties van haar personeelsleden of studenten.

In geval van twijfel is de auteur de persoon wiens naam (of pseudoniem) op het werk voorkomt, tenzij het tegendeel wordt bewezen. Indien de auteur anoniem wenst te blijven, geldt ten aanzien van derden dat de uitgever de auteursrechten uitoefent tot op het ogenblik dat de identiteit van de auteur bekend wordt.

Opgelet: voor software en databanken geldt een afwijkende regeling en komen de rechten wel automatisch toe aan de werkgever.

Een werk dat een originele vorm heeft, wordt automatisch beschermd onder het auteursrecht. De vereiste van originaliteit verwijst naar een eigen intellectuele activiteit van de auteur en de persoonlijke stempel die de auteur op zijn/haar creatie drukt. Er moet geen bijkomende procedure worden ingesteld en het auteurswerk hoeft evenmin te worden gepubliceerd. Met andere woorden: het auteursrecht ontstaat samen met de originele creatie.

De vermelding © wijst erop dat een bepaald werk wordt beschermd onder het auteursrecht, maar is puur informatief. Het is geen voorwaarde om het auteursrecht te kunnen uitoefenen. Omgekeerd betekent de vermelding © niet automatisch dat het werk ook daadwerkelijk auteursrechtelijk beschermd is. Dat hangt immers af van de vraag of het werk origineel is en of de beschermingstermijn nog niet verstreken is.

Het auteursrecht wordt voor een vrij lange tijd toegekend, namelijk tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur. Dit wordt berekend vanaf 1 januari van het jaar dat volgt op dit van het overlijden van de auteur. Indien het werk uit verschillende banden, delen, nummers of afleveringen bestaat dan loopt de beschermingstermijn voor elk onderdeel afzonderlijk.

Standaard wordt het auteursrecht toegekend tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur. Er zijn echter speciale gevallen mogelijk, bijvoorbeeld werken met meerdere auteurs, audiovisuele werken, enzovoort. Ze worden hieronder kort toegelicht:

• Meerdere auteurs
  Zijn er meerdere auteurs, dan wordt de termijn van zeventig jaar berekend vanaf het overlijden van de langstlevende auteur.
• Audiovisuele werken
  Voor audiovisuele werken geldt de termijn tot zeventig jaar na de dood van de langstlevende van de volgende personen: de hoofdregisseur, de scenarioschrijver, de tekstschrijver, de componist van de speciaal voor de film gecreëerde muziek.
• Anonieme of pseudonieme werken
  Voor anonieme en pseudonieme werken kan de termijn niet worden berekend vanaf het overlijden van de auteur. Het alternatief is zeventig jaar vanaf het tijdstip waarop het werk voor het publiek toegankelijk gemaakt is, maar deze gebeurtenis moet wel plaatshebben binnen zeventig jaar na de totstandkoming van het werk.Als het pseudoniem echter geen twijfel laat bestaan over de identiteit van de auteur of als de auteur zich bekend maakt tijdens de zeventig jaar na openbaarmaking van het werk, geldt de gewone beschermingstermijn van zeventig jaar na het overlijden van de auteur.
• Publicatie na overlijden auteur
  Wanneer een werk voor het eerst wordt gepubliceerd, meer dan zeventig jaar na het overlijden van de auteur, verwerft de persoon die tot een dergelijke publicatie overgaat (bijvoorbeeld erfgenamen, de vinder van een onuitgegeven manuscript, voor brieven: de erfgenamen van de geadresseerde) een bescherming die gelijkwaardig is met die van de vermogensrechten van de auteur, en dit voor een duur van vijfentwintig jaar vanaf 1 januari van het jaar dat volgt op dat van de eerste publicatie of publieke mededeling.
  
  Opgelet: Indien het werk binnen de zeventig jaar na de totstandkoming gepubliceerd wordt of aan het publiek meegedeeld wordt, geldt de gewone regel: het werk wordt beschermd tot zeventig jaar na het overlijden van de auteur, maar het zijn de rechtverkrijgenden die van deze bescherming genieten.

Indien de auteur zijn rechten nog niet heeft overgedragen en er geen andere personen houder zijn van rechten op elementen van diens werk, kan hij ervoor kiezen om zijn werk onder een vrije licentie te plaatsen. Dergelijke licentie geeft veel vrijheid aan de gebruiker, maar geeft tegelijkertijd aan de auteur de mogelijkheid om bepaalde voorwaarden op te leggen.

Een veelgebruikte licentie is de Creative Commons licentie.

Door een Creative Commons licentie aan je werk toe te voegen, behoud je alle auteursrechten en is het kopiëren, distribueren en mededelen van je publicatie toegelaten onder de voorwaarde dat je naam wordt vermeld en op de voorwaarden die je zelf stelt. Je kan de draagwijdte van de licentie namelijk volledig zelf bepalen (bijv. het niet toestaan van commercieel gebruik, het niet toestaan van afgeleide werken,…). Op de website van Creative Commons kan je kiezen uit een aantal licenties.

UHasselt hanteert onderstaande definitie van plagiaat (uit het onderwijs- en examenreglement):

"Plagiaat is een onregelmatigheid die bestaat uit overname of vertaling van het werk van anderen, op identieke wijze of onder licht gewijzigde vorm en zonder adequate bronvermelding. Ook teksten laten opstellen door derden wordt als plagiaat beschouwd."

'...overname of vertaling van het werk...'

Werk = (fragment van een) tekst, afbeelding, cijfermateriaal, grafiek, geluids- of beeldopname, schema enz.

• werk in gedrukte versie: boek, tijdschriftartikel enz.
• werk in elektronische versie: online encyclopedie, e-book enz.

'...op identieke wijze of onder licht gewijzigde vorm...'

• Citeren = letterlijke overname van een fragment tussen "dubbele aanhalingstekens" (of op een andere manier gemarkeerd, zoals aangegeven in de stijlgids die wordt gehanteerd door de uitgever, het tijdschrift of de opdrachtgever).
• Parafraseren = overname van iemands ideeën of stellingen in licht gewijzigde vorm, d.i. geherformuleerd in eigen bewoordingen.
• Vertalen = overname van teksten in een andere taal, bijvoorbeeld van het Engels naar het Nederlands.

'...zonder adequate bronvermelding.'

Citeren, parafraseren of vertalen zonder bronvermelding = plagiaat!

• Opdrachten van studenten:
  Elke opdracht die je als student oplaadt in Blackboard, wordt op plagiaat gecontroleerd.
• Bestanden van docenten:
  Elk bestand dat je als docent oplaadt in Blackboard, kan je via ‘Direct submit’ controleren op plagiaat.
• Bachelor- en masterproeven:
  Wanneer je jouw bachelor- of masterproef inlevert, wordt deze op plagiaat gecontroleerd

Als je een werk wilt bekend maken waarin een afbeelding van één of meerdere personen is verwerkt, moet je eerst toestemming vragen aan de betrokken persoon of personen om dit beeldmateriaal (verder) te verspreiden. Elke persoon heeft namelijk een recht op afbeelding. Dit houdt in dat het maken en verspreiden van iedere visuele afbeelding van een geïndividualiseerde en herkenbare persoon onderworpen is aan de toestemming van de betrokkene. Het maakt hierbij niet uit welke techniek er werd gebruikt: een foto, een tekening, een schilderij… Toestemming voor het maken van de afbeelding, betekent niet automatisch toestemming voor het verspreiden van de afbeelding. Maak gebruik van dit document (*.docx) voor het schriftelijk vastleggen van deze toestemming om problemen nadien te voorkomen.

Indien je het auteursrecht op de desbetreffende publicaties niet hebt overgedragen aan de uitgever, dan kan je ze zonder problemen al dan niet integraal in je doctoraat opnemen.

Als je je auteursrecht wél hebt afgestaan, dan moet je enkel toestemming vragen aan je uitgever in geval van publicatie. Wordt je doctoraat niet openbaar gemaakt, dan is geen toestemming nodig, al zal je wel steeds de oorspronkelijke bron, je eigen publicatie, dienen te vermelden.

Voor alle duidelijkheid: Je mag in je doctoraat uiteraard steeds zonder toestemming citeren uit je eigen publicaties (zie hiervoor: citaatrecht).

De auteurs van een gezamenlijk werk (de 'coauteurs') regelen in principe hun onderlinge verhoudingen bij overeenkomst.

Als er geen overeenkomst bestaat tussen de coauteurs en hun respectievelijke bijdragen zijn splitsbaar, spreekt men van een deelbaar werk. In dat geval worden de auteursrechten op het gehele werk gezamenlijk uitgeoefend, maar alle auteurs mogen hun bijdrage ook afzonderlijk exploiteren zonder tussenkomst van de coauteurs (bijvoorbeeld: in het geval van een geïllustreerd boek mag de auteur van de tekeningen deze apart exploiteren). De coauteurs mogen echter niet hun eigen bijdrage inbrengen in een ander werk (bijvoorbeeld: de auteur van de tekeningen mag een andere tekstschrijver niet de opdracht geven een nieuwe tekst te schrijven voor bij de bestaande tekeningen).

Als de respectievelijke bijdragen van de coauteurs niet splitsbaar zijn, spreekt men van een ondeelbaar werk. In dat geval voorziet de wet – bij gebrek aan overeenkomst – in het principe dat de coauteurs hun rechten op de creatie gezamenlijk en gelijk uitoefenen. Dit betekent dus ook dat beslissingen over wat er met het werk mag gebeuren, genomen dienen te worden mits goedkeuring van alle coauteurs.

In principe kan je vrij bepalen of, wanneer en onder welke voorwaarden je je werk open via het internet verspreidt. In bepaalde situaties zal dit recht echter niet of beperkt gelden:

• Indien je je auteursrechten hebt overgedragen (bijv. aan een uitgever), zal je toestemming moeten vragen aan de nieuwe houder van de rechten om je werk beschikbaar te stellen.
• Indien je bepaalde contractuele afspraken hebt gemaakt over je werk, moet je die naleven (bijv. verbod om gedurende een bepaalde periode te publiceren).
• Indien er meerdere auteurs betrokken zijn bij je werk, moet je aan iedere auteur toestemming vragen.
• Wanneer je in je werk materiaal van anderen hebt gebruikt, moet je heel erg opletten. Enkel in het geval van citaten (zie hiervoor: citaatrecht) hoef je geen toestemming te vragen, in alle andere gevallen wel. Dit geldt ook voor MOOCs, aangezien deze voor iedereen vrij toegankelijk zijn.

Wanneer je je werk via het internet beschikbaar maakt, kan je erbij vermelden dat het door iedereen vrij te gebruiken is. Je kan echter ook beperkingen opleggen, bijvoorbeeld verplichte naamsvermelding, geen commercieel gebruik, enz. Een goede tool hiervoor is een Creative Commons-licentie. Voor computerprogramma’s raden we de licenties van het Open Source Initiative aan.

Indien je opmerkt dat jouw werk geplagieerd wordt, gelieve dit te melden bij de Commissie wetenschappelijke integriteit.

Door het SPARC Author Addendum toe te voegen aan de copyrightovereenkomst die u heeft ontvangen van de uitgever, behoud je de volgende rechten:

• het recht om je artikel via eender welk medium en voor niet-commerciële doeleinden te reproduceren, te verspreiden en publiek mede te delen;
• het recht om afgeleide werken te maken van je artikel;
• het recht om anderen toestemming te geven tot niet-commercieel gebruik van uw artikel zolang je wordt erkend als auteur van het artikel en het tijdschrift waarin het artikel is verschenen wordt geciteerd als de bron van eerste publicatie van het artikel.

Je mag dus kopieën van je artikel maken en verspreiden voor onderwijs en onderzoek en uw artikel op persoonlijke of institutionele websites en in Open Access digitale repositories plaatsen, bijvoorbeeld in de Document Server van UHasselt.

Door een Creative Commons-licentie aan je werk toe te voegen, behoud je alle auteursrechten en is het kopiëren, distribueren en mededelen van je publicatie toegelaten onder de voorwaarde dat je naam wordt vermeld en op de voorwaarden die je zelf stelt. Je kan de draagwijdte van de licentie namelijk volledig zelf bepalen (bijvoorbeeld het niet toestaan van commercieel gebruik, het niet toestaan van afgeleide werken…). Op de website van Creative Commons kun je kiezen uit een aantal licenties.

De wet voorziet in een aantal situaties waarin het auteursrecht wordt ingeperkt. In die gevallen moet je geen toestemming vragen aan de auteur om het werk te reproduceren of mee te delen aan anderen. De lijst van dergelijke uitzonderingen is lang, vandaar de keuze om hieronder vooral diegene te vermelden die in een academische context van belang zijn. Het volledige overzicht is terug te vinden in de Belgische auteurswet.

• Privégebruik (reprografie en privékopie)
• Gebruik ter illustratie bij onderwijs of wetenschappelijk onderzoek (reproductie, mededeling en vertoning ter illustratie bij onderwijs)
• Mededelingen 'on campus'
• Citaatrecht
• Panoramavrijheid

Privégebruik

Reprografie

Wanneer het auteurswerk op geoorloofde wijze openbaar is gemaakt, kan de auteur zich niet verzetten tegen de (gedeeltelijke of integrale) reproductie van artikels, werken van beeldende of grafische kunst, of van korte fragmenten (1 à 2 pagina’s) uit andere werken, behalve bladmuziek, die bestemd is voor intern-professioneel gebruik, zolang er geen winst wordt nagestreefd en de normale exploitatie van het werk hier niet onder lijdt. Intern-professioneel gebruik betreft het intern gebruik binnen een organisatie of bedrijf (bijvoorbeeld UHasselt). Deze uitzondering geldt enkel voor papieren reproducties, en dus niet voor digitale reproducties.

Privékopie

Wanneer het auteurswerk op geoorloofde wijze openbaar is gemaakt, kan de auteur zich niet verzetten tegen de (gedeeltelijke of integrale) reproductie van alle mogelijke werken, behalve bladmuziek, die bestemd is voor privégebruik, zolang er geen winst wordt nagestreefd en de normale exploitatie van het werk hier niet onder lijdt. Onder privégebruik valt het gebruik in de beperkte kring van de familie, namelijk de privésfeer, en niet beperkt tot personen waarmee men een biologische band heeft. De reproductie moet overigens ook bestemd zijn voor deze familiekring. Deze uitzondering geldt voor alle mogelijke reproducties, dus van papier naar papier en naar digitaal, van digitaal naar papier, en van digitaal naar digitaal.

Gebruik ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek

Reproductie

Ter illustratie bij onderwijs (ook bijscholingen) of voor wetenschappelijk onderzoek mag een docent/onderzoeker zijn werk en dat van anderen (geheel of gedeeltelijk) reproduceren. Hieronder verstaan we bijvoorbeeld kopiëren, scannen, downloaden, afdrukken, op USB-stick zetten,… Daarnaast mag je kopieën ook fysiek uitdelen, zolang dit maar in het kader van onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek gebeurt. Hier zijn wel enkele cumulatieve voorwaarden aan verbonden:

• er wordt geen winst nagestreefd;
• de normale exploitatie van de beschermde werken lijdt hier niet onder;
• de reproductie mag dus geen negatieve invloed hebben op de verkoop van de werken;
• dit gebeurt in het kader van de normale activiteiten van de instelling;
• de bron en de naam van de auteur moeten vermeld worden, tenzij dit niet mogelijk blijkt.

De reproductie mag op alle mogelijke manieren, dus van papier naar papier en naar digitaal, van digitaal naar papier, en van digitaal naar digitaal. Voor de reproductie van bladmuziek dien je wél toestemming te vragen.

Voorbeelden:

• Een student fotokopieert in de bibliotheek de persartikels die met zijn thesisonderzoek te maken hebben.
• Een doctoranda scant een illustratie in die zij in een wetenschappelijk boek aantreft.

Ter informatie: Om de auteurs van de beschermde werken te compenseren, betaalt de universiteit een vergoeding via zogenaamde beheersvennootschappen.

Mededeling

Ter illustratie bij onderwijs of voor wetenschappelijk onderzoek mag een docent/onderzoeker (al dan niet integraal) zijn werk en dat van anderen (zowel op papier als digitaal) alsook links naar websites op Blackboard zetten, of ter beschikking stellen via een andere beveiligde omgeving waarvan de toegang gecontroleerd wordt door een officieel erkende onderwijsinstelling, en dit zowel voor studenten als voor deelnemers van een bijscholing aan UHasselt. Hier zijn wel enkele cumulatieve voorwaarden aan verbonden:

• er wordt geen winst nagestreefd;
• de normale exploitatie van de beschermde werken lijdt hier niet onder. De reproductie mag dus geen negatieve invloed hebben op de verkoop van de werken;
• dit gebeurt in het kader van de normale activiteiten van de instelling;
• de bron en de naam van de auteur moeten vermeld worden, tenzij dit niet mogelijk blijkt.

Opgelet: Maak geenszins gebruik van het open internet om auteursrechtelijk beschermd materiaal te verspreiden, tenzij het om een citaat gaat! Anders pleeg je een inbreuk op het auteursrecht. Links, waaronder ook embedded en framed links, zijn echter wel toegestaan.

Vertoning ter illustratie bij onderwijs

Je kan ter illustratie bij onderwijs auteursrechtelijk beschermd materiaal (al dan niet integraal) vertonen tijdens je colleges. Onder vertonen begrijpen we zowel digitaal (bijvoorbeeld een powerpointpresentatie) als (audio)visueel werk tonen, laten beluisteren, laten bekijken, enz. Je dient wel de volgende voorwaarden cumulatief na te leven:

• Er mogen geen kosten worden aangerekend. Indien dit wel het geval is (bijvoorbeeld via inkomgeld), dan moet je auteursrechtelijke toestemming vragen.
• De vertoning moet plaatsvinden in het kader van onderwijs. Dat kan ook buiten de gebouwen van de instelling, maar je doelpubliek moet wel beperkt blijven tot studenten en onderwijspersoneel.

Je mag overigens tijdens de vertoning ter ondersteuning kopieën uitdelen met (fragmenten van) auteursrechtelijk beschermd materiaal.
Je hebt ook de mogelijkheid om het materiaal via Blackboard te delen met je studenten. Daarvoor gelden andere regels.

Mededelingen 'on campus'

Bibliotheken, wetenschappelijke instellingen, onderwijsinstellingen, musea en archieven mogen werken in hun eigen gebouwen ter beschikking stellen (“on campus”), ook in digitale vorm. Dit gebeurt via speciale terminals (of access points) waar je enkel toegang toe hebt in de instelling. Het gaat dus om een raadpleging “ter plaatse”, en enkel voor onderzoek of privéstudie. Hier staat geen vergoeding tegenover.

Citaatrecht

Het citaat vormt geen inbreuk op het auteursrecht als ze aan een reeks cumulatieve voorwaarden voldoet:

• je mag enkel citeren uit werken die op geoorloofde wijze openbaar gemaakt zijn;
• je mag het citaat enkel gebruiken met het oog op kritiek, polemiek, recensie of onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden;
• het citeren moet gebeuren overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken. Je mag bijvoorbeeld niet zo veel citeren dat het voor de lezer niet meer nodig is om het geciteerde werk aan te kopen;
• je dient bij je citaat de bron en naam van de auteur te vermelden, tenzij dit niet mogelijk blijkt;
• het citaat moet kort zijn (Hierover bestaan niet echt strikte regels. Het moet afgewogen worden, waarbij rekening wordt gehouden met de lengte van het oorspronkelijk werk en het doel van het citaat). In België mag je een werk van beeldende kunst integraal als citaat opnemen. Wil je dit doen in een buitenlandse publicatie of online, contacteer dan de uitgever van de publicatie waarin de afbeelding van het werk voorkomt om desgevallend toestemming te vragen.

Panoramavrijheid

Onder de panoramavrijheid mogen werken van beeldende, grafische of bouwkundige kunst gefotografeerd en meegedeeld worden aan het publiek indien voldaan is aan de volgende voorwaarden:

• De werken zijn gemaakt om permanent in openbare plaatsen te worden geplaatst.
  Het gaat hierbij enkel om openbare ruimten die 24 op 24 open zijn voor het publiek en dit kan zowel buiten als binnen zijn. Volgende werken blijven dus auteursrechtelijk beschermd:
  • werken in openbare musea of in andere gebouwen met sluitingsuren;
  • werken uit een tijdelijke tentoonstelling;
  • werken die niet gemaakt werden om permanent in het openbaar geplaatst te worden, maar die na een tijd toch een vast plekje op een plein hebben gekregen.
• De reproductie van het werk gebeurt zoals het zich daar bevindt.
  Het is dus verboden om het werk te reproduceren in een andere omgeving, bijvoorbeeld de foto te bewerken en zo het beeld in een andere context te plaatsen.
• De reproductie doet geen afbreuk aan de normale exploitatie van het werk en berokkent geen onredelijke schade aan de wettige belangen van de auteur.
  Direct of indirect commercieel gebruik is bijgevolg niet toegelaten. Wie een foto van het Atomium op een commerciële blog wil zetten, zal dus nog steeds moeten denken aan het vergoeden van auteursrechten.

In bovenstaande uitzonderingen is bronvermelding een vereiste. Vermeld daarom dus steeds wie de auteur is en uit welke bron (boek, tijdschrift, …) werd gekopieerd. Ook het jaartal en andere praktische gegevens zijn daarbij nuttig.

Ter informatie: Er bestaan ook auteurswerken waarop een vrije licentie rust, waarbij je geen toestemming meer moet vragen aan de auteur om zijn werk vrij te gebruiken, en dit onder bepaalde voorwaarden.

Je mag linken naar auteursrechtelijk beschermd materiaal dat op een legale manier op het internet of via een beveiligd netwerk werd geplaatst, m.a.w. na toestemming van de rechthebbende, maar wel zonder dat je de technische beveiligingsmaatregelen omzeilt om het materiaal te beschermen. Dit mag zowel via Blackboard als via het open internet. Ook embedded en framed links zijn toegestaan.

Met bewerken bedoelen we parafraseren, samenvatten, vertalen, herwerken, verbouwen, een compilatie maken, enz. Het overnemen van ideeën (bijvoorbeeld inspiratie halen uit een verhaal, methode of theorie) valt hier niet onder. Het auteursrecht beschermt overigens enkel de specifieke vorm van het werk, en niet de onderliggende ideeën, concepten, stijlen, methodes, enz. Zo wordt er bij een literair werk bescherming verleend aan de tekst zelf van het verhaal (zijnde de vorm van de creatie), maar niet aan de onderliggende verhaallijn (zijnde de abstracte ideeën die achter de creatie schuilen of de materiële feiten).

Voor bewerkingen is geen toestemming nodig indien deze gebeuren in het kader van onderwijs of wetenschappelijk onderzoek. Respecteer hierbij echter de volgende voorwaarden:

• Vermeld steeds de bron en de naam van de auteur, tenzij dit niet mogelijk blijkt.
• Geef de inhoud van de bron correct weer en in overeenstemming met de bedoeling van de oorspronkelijke bron. Zorg er dus bijvoorbeeld voor dat de inhoud van het oorspronkelijke werk niet verdraaid wordt en dat je geen afbreuk doet aan de reputatie van de auteur of de integriteit van het werk.

Buiten de onderwijs- of onderzoekscontext is dus wél toestemming nodig en dien je je daarnaast aan dezelfde voorwaarden te houden als voor bewerkingen ter illustratie van onderwijs of wetenschappelijk onderzoek. Het is verder aangeraden om de wijziging(en) aan het oorspronkelijke werk te omschrijven in een overeenkomst met de auteur, bijvoorbeeld in een e-mail, waarin de auteur akkoord gaat met de voorgestelde bewerkingen. Zo vermijd je eventuele problemen.

Ter informatie: Indien jouw bewerking op zichzelf origineel is, verkrijg je hierop ook automatisch auteursrecht.

Er zijn heel wat uitzonderingen voorzien waarin je geen toestemming dient te vragen om een auteursrechtelijk beschermd werk te reproduceren of mee te delen aan anderen. Indien geen enkele van deze uitzonderingen van toepassing is, dien je toestemming te vragen. Doorgaans neem je hiervoor contact op met de uitgever. Indien de auteur van het werk zijn/haar rechten in beheer heeft gegeven aan een collectieve beheersvennootschap, dien je je echter tot deze laatste te richten om toestemming te vragen. Indien geen van deze scenario’s het geval is, contacteer dan de auteur rechtstreeks.

Op het internet vind je heel wat gegevens terug: software om te downloaden, foto’s, teksten, … Het feit dat deze gemakkelijk terug te vinden zijn, betekent echter niet dat deze zomaar mogen worden overgenomen en gebruikt. Ook op online gegevens rusten auteursrechten en dus moet je in principe de algemene regels van het auteursrecht respecteren. Zo bevorderen bijvoorbeeld Open Access kanalen de toegankelijkheid tot allerlei artikels, zonder dat de auteurs daarbij automatisch afstand doen van al hun rechten.

Toch vind je online ook gegevens terug met verregaande gebruiksrechten voor derden, ook wel 'licenties' genoemd. Dit is de situatie van copyleft, waarbij een origineel werk en alle afgeleiden daarvan steeds vrij kunnen worden aangepast, uitgebreid en verbeterd. Het kan bijvoorbeeld gaan om een creative commons licentie, waarbij het kopiëren, distribueren en mededelen van het werk toegelaten is onder bepaalde voorwaarden.

Een reader definiëren we in deze context als een verzameling van (uittreksels uit) integrale werken van één of meer auteurs, als aanvulling op je cursus.

Indien je als docent een reader wilt samenstellen en ter beschikking stellen van je studenten, heb je geen toestemming nodig van de desbetreffende auteurs indien je de regels omtrent de reproductie van didactisch werk / ander auteursrechtelijk beschermd materiaal respecteert. Concreet betekent dit dat je de volgende voorwaarden cumulatief naleeft:

• er wordt geen winst nagestreefd (je mag wel een vergoeding vragen voor de kosten die je maakt voor het drukken van de reader);
• de normale exploitatie van de beschermde werken lijdt hier niet onder. Het verspreiden van de reader mag dus geen negatieve invloed hebben op de verkoop van de publicaties die erin opgenomen zijn;
• alle (uittreksels uit) de werken die je opneemt, mag je énkel in je reader gebruiken ter illustratie van onderwijs, m.a.w. als onderdeel van of toelichting bij je cursus. Dit houdt ook in dat de reader enkel beschikbaar mag worden gesteld van de studenten die geregistreerd zijn voor het vak waarvoor de reader bedoeld is;
• de bron en de naam van de auteur moeten worden vermeld, tenzij dit niet mogelijk blijkt.

Indien je alle bovenstaande punten kan afvinken, maakt de omvang van je reader in principe niets uit. Indien dit niet het geval is, dien je alsnog toestemming te vragen aan de auteurs.

Tips bij het verspreiden van je reader:

• Als je je reader op papier uitdeelt aan je studenten, doe dit dan best in de les of via de cursusdienst van je instelling. Als je de bundel via een boekhandel verspreidt, kan de kost van het drukken de loutere kostprijs overschrijden en kan de reader ook worden aangekocht door een ruimer publiek. Hiermee worden dus bovenstaande voorwaarden geschonden en dient bijgevolg de toestemming van alle auteurs te worden gevraagd.
• Indien je je reader digitaal ter beschikking stelt, doe dit dan via Blackboard - of via een andere beveiligde omgeving waarvan de toegang gecontroleerd wordt door een officieel erkende onderwijsinstelling - en énkel voor de geregistreerde studenten, dus niet via het open internet, tenzij je toestemming vraagt aan alle auteurs.

Voor werknemers en ambtenaren van universiteiten stelt de Codex Hoger Onderwijs dat vermogensrechten op 'vindingen' automatisch toekomen aan de universiteit. Met 'vindingen' bedoelt de wetgever onder meer computerprogramma’s en databanken die, met het oog op een industriële of landbouwkundige toepassing voor commerciële doeleinden aanwendbaar zijn. In afwijking op de gewone regel geldt hier dus dat niet de personeelsleden, maar UHasselt auteur is van software en databanken.

Databanken

Wanneer zijn databanken auteursrechtelijk beschermd?

Databanken zijn auteursrechtelijk beschermd indien hun structuur origineel is, d.i. indien ze getuigen van een 'oorspronkelijke intellectuele schepping', bijvoorbeeld doordat de gegevens op een bepaalde wijze zijn geordend en gerangschikt. Belangrijk hierbij is dat de maker zich niet alleen door technische of logische richtlijnen heeft laten leiden, maar ook originele keuzes heeft gemaakt. Dat de totstandkoming van de databank veel inspanningen en geld heeft gekost, zorgt nog niet voor auteursrechtelijke bescherming.

Een voorbeeld: Een telefoongids die louter alfabetisch geordend is, is niet auteursrechtelijk beschermd, aangezien de ordening niet origineel is. Indien een gids personen echter indeelt volgens bepaalde criteria, bijvoorbeeld volgens hun expertise, valt deze wel onder het auteursrecht. De maker heeft immers een originele keuze gemaakt wat betreft de structuur.

Opgelet:

• Indien de inhoud van de databank origineel is, wordt deze ook auteursrechtelijk beschermd.
• Indien de databank geen auteursrechtelijk bescherming geniet, kan mogelijk nog het sui generis recht of databankenrecht van toepassing zijn.

Wie heeft het auteursrecht op databanken?

Standaard komt het auteursrecht op een databank toe aan de persoon die de databank heeft gecreëerd. Indien de databank echter gemaakt werd in het kader van een arbeidsovereenkomst, beschikt de werkgever, dus niet het personeelslid, automatisch over de vermogensrechten op de databank, tenzij anders overeengekomen werd.

Ter informatie:

• Bovenstaande regel geldt niet voor databanken in de culturele sector, waar het klassieke auteursrecht van toepassing is: de maker is houder van het auteursrecht, tenzij anders overeengekomen.
• Doorgaans komen de vermogensrechten op databanken via het databankenrecht standaard reeds toe aan de producent, d.i. degene die heeft geïnvesteerd in de totstandkoming van de databank en meestal ook de werkgever is.

Software

Wanneer is software auteursrechtelijk beschermd?

Meer info vind je op de website van de FOD Economie.

Wie heeft het auteursrecht op software?

De ontwerpers van de software, nl. degenen die de ontwikkeling deden van de architectuur, structuur en manier van opbouw en schrijven, worden beschouwd als auteur. Indien de software echter gemaakt werd in het kader van een arbeidsovereenkomst, beschikt de werkgever, dus niet het personeelslid, automatisch over de vermogensrechten op de software, tenzij anders overeengekomen werd. Meer informatie vind je op de website van de FOD Economie.

Wanneer je aan tekst en datamining (TDM) doet, gebruik je bepaalde technieken om grote hoeveelheden digitale tekst en/of andere digitale gegevens geautomatiseerd te ontleden en analyseren, met als doel informatie te genereren om bijvoorbeeld patronen, trends of onderlinge verbanden waar te nemen.

Wat met auteursrecht?

Tekst en datamining (TDM) houdt noodzakelijkerwijs in dat er kopieën gemaakt worden van beschermde gegevens die vaak uit beschermde databanken worden opgevraagd. In principe zou je dus toestemming moeten vragen aan de rechthebbenden om aan TDM te doen. Met het oog op wetenschappelijk onderzoek is het echter wél mogelijk om aan tekst en datamining te doen op content waartoe de universiteit rechtmatige toegang heeft. Kopieën van materiaal die bij een dergelijk onderzoek worden gemaakt, dienen te worden opgeslagen met een passend beveiligingsniveau en mogen enkel worden bewaard in functie van wetenschappelijk onderzoek, inclusief de verificatie van onderzoeksresultaten. Deze uitzondering uit de DSM-richtlijn van de Europese Commissie is sinds 1 augustus 2022 omgezet in Belgisch recht. Ze is van dwingend recht, dus auteursrechthebbenden kunnen dit recht voor onderzoeksorganisaties en erfgoedinstellingen nooit uitsluiten (bijvoorbeeld in het abonnementscontract van een databank).

Open source software is computerprogrammatuur die onder een open source licentie wordt verspreid en hiermee gebruikers verregaande mogelijkheden geeft om de broncode te bestuderen, aan te passen, te verbeteren en/of te verspreiden. In tegenstelling tot klassieke softwarelicenties geeft een open source licentie dus veel meer rechten aan de gebruiker. Toch zijn er aan die rechten vaak bepaalde voorwaarden verbonden, bijvoorbeeld verplichte naamsvermelding van de auteurs.

Voorbeelden van open source software zijn het Linux-besturingssysteem, de Apache-servers en de webbrowser Firefox. Voorbeelden van open source licenties zijn de GNU-GPL, de BSD en de MIT.

Opgelet:

• 'Open source' wilt niet zeggen dat er geen intellectuele eigendomsrechten meer zouden rusten op de software. De meeste software is auteursrechtelijk beschermd.
• Er bestaan talloze open source licenties met elk hun eigen richtlijnen, dus vooraleer je met open source software aan de slag gaat, is het raadzaam om de bijbehorende licentie aandachtig te lezen.

Neen. Dat de software gratis is, wil niet zeggen dat er geen intellectuele eigendomsrechten meer op zouden rusten. De meeste software is auteursrechtelijk beschermd en is voorzien van een licentie die de rechten en plichten van de gebruiker bepaalt. Meestal verschijnt dergelijke licentie in de vorm van een tekst en dien je aan te vinken dat je akkoord gaat. Bepaalde licenties zijn heel restrictief, anderen geven heel veel vrijheid aan de gebruiker. Deze laatsten worden ook wel open source licenties genoemd en zijn van toepassing op open source software. Tot slot bestaat er ook software zonder licentie waarmee je niets mag doen zonder uitdrukkelijke toestemming van degene die er het auteursrecht op heeft.

Studenten kunnen Dave Bosmans contacteren indien ze meer informatie wensen over het gebruik van het UHasselt logo. Onderzoekers vinden op het intranet de nodige richtlijnen.

Dit mag onder voorwaarde dat:

• de foto’s worden gebruikt met het oog op kritiek, polemiek, recensie of onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden;
• je de naam van de architect vermeldt als bronvermelding. Opgelet: vermeld niet het adres van het huis, aangezien dit een inbreuk is op de privacy van de bewoners.

Bovenstaande regelgeving valt onder één van de uitzonderingen op het auteursrecht, nl. het citaatrecht, en geldt zowel voor foto’s van Belgische huizen als voor foto’s van huizen die zich in het buitenland bevinden.

Opgelet: Wanneer je (een deel van) je thesis bij een uitgever wilt publiceren, is het normale auteursrecht van toepassing en dien je voor de opname van de foto’s in je thesis dus wel toestemming te vragen aan de architect.

Ja, dit mag, maar je dient wel rekening te houden met het portretrecht van de desbetreffende personen.

Vraag eerst toestemming voor de vertaling aan de auteur van de cartoon. Van zodra je die verkregen hebt, kan je de vertaalde cartoon opnemen in je onderzoek onder de volgende voorwaarden:

• de foto’s worden gebruikt met het oog op kritiek, polemiek, recensie of onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden;
• je de naam van de tekenaar/auteur vermeldt als bronvermelding.

Opgelet: Wanneer je (een deel van) je thesis bij een uitgever wilt publiceren, is het normale auteursrecht van toepassing en dien je voor de opname van de foto’s in je thesis dus wel toestemming te vragen aan de tekenaar/auteur.

Belgische regelgeving

• Belgische Auteurswet: Wet betreffende het auteursrecht en de naburige rechten
• Belgische Databankenwet: Wet die databanken auteursrechtelijk beschermt
• Unisono: Website met informatie over de Unisono-licentie.

Europese regelgeving

• Website van de Europese Commissie met nieuws en informatie op het gebied van auteursrecht (Engels)
• Softwarerichtlijn: Europese richtlijn betreffende de rechtsbescherming van computerprogramma's
• Duurrichtlijn: Europese richtlijn betreffende de beschermingstermijn van het auteursrecht en van bepaalde naburige rechten
• Uitbreiding van de duurrichtlijn: Europese richtlijn tot wijziging van Richtlijn 2006/116/EG betreffende de beschermingstermijn van het auteursrecht en van bepaalde naburige rechten
• Verhuur- en uitleenrichtlijn: Europese richtlijn betreffende het verhuurrecht, het uitleenrecht en bepaalde naburige rechten op het gebied van intellectuele eigendom
• Databankrichtlijn: Europese richtlijn betreffende de rechtsbescherming van databanken
• Auteursrechtrichtlijn: Europese richtlijn betreffende de harmonisatie van bepaalde aspecten van het auteursrecht en de naburige rechten in de informatiemaatschappij
• Satelliet- en kabelrichtlijn: Europese richtlijn tot coördinatie van bepaalde voorschriften betreffende het auteursrecht en naburige rechten op het gebied van de satellietomroep en de doorgifte via de kabel
• Volgrechtrichtlijn: Europese richtlijn betreffende het volgrecht ten behoeve van de auteur van een oorspronkelijk kunstwerk
• Handhavingsrichtlijn: Europese richtlijn betreffende de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten
• Verweesde werken richtlijn: Europese richtlijn inzake bepaalde toegestane gebruikswijzen van verweesde werken
• Richtlijn inzake het hergebruik van overheidsinformatie

Internationale regelgeving

• Berner Conventie voor de bescherming van werken van letterkunde en kunst: multilateraal verdrag op het gebied van het auteursrecht dat tot doel heeft de internationale bescherming van werken van letterkunde en kunst te verzekeren. Het verdrag geldt voor 168 staten die tezamen de Berner Unie vormen.
• Verdrag van de WIPO inzake het auteursrecht: Verdrag van de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom inzake auteursrecht (WCT)
• Verdrag van de WIPO inzake uitvoeringen en fonogrammen: Verdrag van de Wereldorganisatie voor de intellectuele eigendom inzake uitvoeringen en fonogrammen (WPPT)
• TRIPs Verdrag (Engels): verdrag van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) omtrent intellectuele eigendom uit 1994. In dit verdrag is vastgelegd dat een bedrijf een patent behoudt voor minimaal 20 jaar en dat auteursrechten minimaal 50 jaar worden behouden bij de rechthebbende(n).
• Universele Auteursrecht Conventie

• SABAM: de Belgische Vereniging van Auteurs, Componisten en Uitgevers met als doel het innen en verdelen, administreren en beheren van alle auteursrechten in België en in de andere landen waar wederkerigheidsovereenkomsten zijn gesloten.
• deAuteurs: beheersvennootschap dat auteursrechten int en verdeelt in opdracht van Nederlandstalige auteurs actief in volgende domeinen: audiovisueel, podiumkunsten, literatuur, strip en illustratie
• SOFAM: beheersvennootschap gespecialiseerd in de visuele kunsten
• Playright: Belgische vennootschap die zorgt voor het collectieve beheer van de naburige rechten van uitvoerende kunstenaars.
• Assucopie (Frans): beheersvennootschap dat de reprografierechten int en verdeelt in opdracht van educatieve, wetenschappelijke en universitaire auteurs
• Scam: niet-commerciële burgerlijke collectieve vennootschap zonder winstoogmerk die de auteursrechten of royalty’s beheert voor auteurs binnen de categorieën audiovisuele documentaire en radiodocumentaire, literatuur en andere geschriften, beelden, illustraties en foto’s, wetenschappelijk en pedagogisch werk, multimedia en non-fictie.
• SACD: niet-commerciële burgerlijke collectieve vennootschap zonder winstoogmerk die de auteursrechten of royalty’s beheert voor auteurs binnen de categorieën televisie- en radiofictie, bioscoopfilm, theater, dans, scènemuziek en multimediafictie.
• Auvibel: collectieve beheersvennootschap voor het kopiëren voor eigen gebruik van beschermde werken
• SIMIM: beheersvennootschap die de rechten van muziekproducenten beheert.
• JAM: beheersvennootschap dat de auteursrechten van journalisten beheert
• SEMU: beheersvennootschap voor muziekuitgevers
• REPROBEL: centrale beheersvennootschap die in België belast is met de inning en de verdeling onder auteurs en uitgevers van de vergoedingen uit de wettelijke licenties voor de reprografie en het openbaar leenrecht.
• Samenwerkingsverband Auteursrecht & Samenleving (SA&S): samenwerkingsverband tussen organisaties uit de sector cultuur, erfgoed, onderwijs en wetenschap. Samen versterken ze de positie van de gebruiker en komen ze op voor het publieke domein. Hiertoe bouwen ze gezamenlijk de nodige deskundigheid op, en plegen ze overleg met overheden en met andere actoren op het terrein van het auteursrecht, in het bijzonder de rechthebbenden en hun vertegenwoordigers.

• ThatsIP: Nederlandstalig e-learningplatform over intellectuele eigendom (IE), specifiek ontwikkeld voor studenten uit het hoger onderwijs in Vlaanderen. Doelstelling van ThatsIP is studenten bewust te maken van wat intellectuele eigendom is, ze de verschillende IE-rechten te leren onderscheiden en te laten ervaren welke rechten in concrete situaties van belang zijn.
• Webpagina’s van de FOD Economie met informatie over de Belgische regelgeving die betrekking heeft op de verschillende intellectuele rechten: auteursrecht, naburige rechten, octrooien, merken, tekeningen of modellen, databanken, kweekproducten, geografische aanduidingen en oorsprongsbenamingen, topografieën van halfgeleiders.